Trong nhiều năm Bắc Kinh siết chặt lĩnh vực công nghệ, các bảng tin nội bộ của Alibaba Group Holding Ltd. tràn ngập khẩu hiệu “MAGA” – Make Alibaba Great Again. Giờ đây, công ty đang tung ra vũ khí lợi hại nhất để thực hiện sứ mệnh đó: Jack Ma.

Sau khi biến mất khỏi công chúng từ cuối năm 2020 khi cuộc điều tra chống độc quyền khởi động, doanh nhân nổi bật nhất Trung Quốc đã trở lại các khuôn viên Alibaba, tham gia trực tiếp hơn so với nửa thập kỷ qua, theo nguồn tin am hiểu nội bộ. Dấu ấn của ông thể hiện rõ ràng, đặc biệt trong chiến lược chuyển hướng sang trí tuệ nhân tạo và cuộc “chiến tranh” mới với JD.com Inc. và Meituan. Một nguồn tin cho biết Ma đóng vai trò chủ chốt trong quyết định chi tới 50 tỉ nhân dân tệ (7 tỉ USD) trợ giá để chặn bước tiến bất ngờ của JD, yêu cầu ẩn danh vì vấn đề nhạy cảm.

Alibaba, từ năm 2023 do hai trợ thủ lâu năm của Ma là Joe Tsai và Eddie Wu điều hành, chưa xác nhận liệu ông có trở lại với vai trò chính thức hay không. Người phát ngôn công ty không phản hồi yêu cầu bình luận. Nhưng những người am hiểu cho biết nhà sáng lập 61 tuổi đang trực tiếp tham gia nhiều hơn kể từ khi từ chức chủ tịch năm 2019. Ngoài việc dàn xếp chi tiêu hàng tỉ USD, Ma còn liên tục theo dõi tiến trình các dự án AI. Có lần ông nhắn tin ba lần trong một ngày cho một quản lý cấp cao để hỏi cập nhật.

Từng là người giàu nhất và là biểu tượng công nghệ hàng đầu Trung Quốc, sự trở lại của Ma từ lâu được kỳ vọng là tín hiệu Bắc Kinh bớt khắt khe với lĩnh vực công nghệ. Chưa rõ liệu giới chức có bật đèn xanh hay không, nhưng cái bắt tay với Chủ tịch Tập Cận Bình hồi tháng 2 được xem như dấu hiệu phục hồi uy tín, trong bối cảnh Trung Quốc kỳ vọng AI thúc đẩy tăng trưởng. Dẫu vậy, Ma dự kiến sẽ giữ tần suất hình ảnh thấp hơn trước kia, khi ông từng xuất hiện dày đặc tại Davos hay làm giám khảo chương trình tìm kiếm tài năng ở châu Phi.

“Jack Ma là gương mặt truyền thông lớn nhất, nhân vật lớn nhất, thần tượng lớn nhất của Alibaba,” Li Chengdong, lãnh đạo think tank Haitun tại Bắc Kinh, nhận định. “Sự trở lại của ông chủ lớn cho thấy ông không còn là rủi ro, điều đó khiến tinh thần nhân viên sục sôi.”

Ma giờ phải đối diện thực tế mới của thương mại điện tử Trung Quốc: cạnh tranh khốc liệt, người tiêu dùng săn thực phẩm, đồ điện tử hay bữa ăn được giao trong vòng một giờ. Một nguồn tin cho biết các lãnh đạo đang nhắc ông rằng thời kỳ Alibaba chiếm 85% thị phần đã qua. Ma tin rằng Taobao vẫn có thể thắng JD và Meituan sau khi lấy lại được một phần thị phần. Tính đến tháng 7, Alibaba chiếm 43% thị trường giao đồ ăn, đứng sau Meituan với 47%, theo Goldman Sachs.

Song cuộc chiến trợ giá có thể khiến Ma va chạm với nhà chức trách, những người muốn chấm dứt tình trạng “trợ giá ác ý”.

Bài phát biểu gây tranh cãi của Ma năm 2020, khi chỉ trích các ngân hàng Trung Quốc như “tiệm cầm đồ”, đã châm ngòi cho cú rút lui khỏi công chúng. Sau đó, kế hoạch IPO của Ant Group bị chặn và Bắc Kinh phát động chiến dịch kiểm soát nền kinh tế, nhắm tới tầng lớp tỉ phú. Ma trở thành tâm điểm cơn bão quản lý, cùng với Didi Global và hàng loạt công ty giáo dục trực tuyến. Alibaba bốc hơi gần 700 tỉ USD giá trị vốn hóa, tương đương cả Tencent hiện nay.

Trong thời gian đó, Ma chủ yếu sống ở Tokyo và Hong Kong. Tinh thần nhân viên lao dốc trong bối cảnh đại dịch nghiêm ngặt. Khi ông xuất hiện trở lại tại Ant Group tháng 12.2024 để phát biểu lần đầu sau 4 năm, nhiều nhân viên kỳ cựu xúc động đến rơi nước mắt.

Trong chuyến thăm bộ phận điện toán đám mây tháng 4, ông đi ngang qua những bức tường dán đầy lời nhắn cảm xúc của nhân viên về quãng thời gian khó khăn. “Công nghệ không chỉ để chinh phục các vì sao và đại dương,” Ma nói. “Nó là để giữ ngọn lửa trong mỗi chúng ta.” Ông nhấn mạnh vai trò then chốt của nền tảng đám mây, chip T-head tự sản xuất và bộ mô hình AI Qwen. Người tham dự cho biết họ cảm giác như đang sống lại tinh thần khởi nghiệp buổi đầu.

Alibaba đã đi một chặng dài kể từ năm 1999, khi Ma huy động 80.000 USD từ 80 nhà đầu tư để lập chợ điện tử. Năm 2014, công ty lập kỷ lục IPO 25 tỉ USD, đưa vốn hóa vượt 800 tỉ USD. Nhưng cú vấp với cơ quan quản lý và đại dịch khiến cổ phiếu lao dốc.

Để khôi phục hào quang, Ma đặt niềm tin vào Wu, Tsai và ngôi sao mới Jiang Fan. Wu được coi là người kế thừa bền vững, có nền tảng công nghệ để dẫn dắt AI. Tsai, với vai trò chủ tịch, là đồng minh chính trên hội đồng quản trị. Jiang Fan phụ trách mảng thương mại điện tử mở rộng từ Singapore tới Istanbul.

“Alibaba đã có đội ngũ vững vàng với sự trở lại của Eddie, Joe và Jiang Fan,” Vey-Sern Ling, Giám đốc tại Union Bancaire Privée, nói. “Công ty tập trung lại vào công nghệ và kinh doanh cốt lõi, đầu tư kỷ luật và có thể sắp bước vào giai đoạn gặt hái thành quả.”

Wu đang dẫn dắt ưu tiên số một: trí tuệ nhân tạo tổng quát. Tháng 2, Alibaba cam kết chi hơn 380 tỉ nhân dân tệ trong ba năm tới cho AI và hạ tầng đám mây. Tháng 8, mảng đám mây tăng trưởng 26% doanh thu, nhanh nhất trong nhiều năm, giúp cổ phiếu tăng 88% từ đầu năm, dù vốn hóa 380 tỉ USD vẫn chỉ bằng một nửa đỉnh cao.

Ngoài AI, Ma cũng gây ảnh hưởng đến thương mại điện tử. Năm 2023, ông ủng hộ việc loại bỏ CEO Daniel Zhang sau khi thị phần giảm, đồng thời bất ngờ viết diễn đàn nội bộ kêu gọi “sửa đường” khi PDD Holdings tiến sát Alibaba về vốn hóa. Dưới thời Zhang, Alibaba chi hàng tỉ nhân dân tệ mua chuỗi siêu thị, sai lầm khiến công ty sa sút. Zhang tách Alibaba thành 6 đơn vị, nhưng kế hoạch IPO sau đó bị hoãn.

“Jack có quyền lực đạo đức để ra quyết định lớn và phê phán chiến lược nếu đi sai hướng,” Duncan Clark, tác giả Alibaba: Ngôi nhà Jack Ma xây dựng, nhận xét. “Ông không quản lý vi mô hằng ngày, nhưng sự bất bình của ông đủ để công ty thay đổi.”

Jiang Fan, người từng được Ma trực tiếp dìu dắt, hiện phụ trách hợp nhất hệ sinh thái thương mại điện tử gồm giao đồ ăn, khách sạn và logistics. Sau scandal 2020, ông bị loại khỏi nhóm lãnh đạo nhưng năm nay đã được phục hồi.

Tuy nhiên, sự hiện diện của Ma cũng gây khó xử vì nhân viên xem ông là “người quyết định tối cao” dù không giữ chức danh. Với một số người, sự trở lại này giống như nỗ lực cuối cùng để khẳng định di sản của một nhà sáng lập.

“Ông ấy chắc tin rằng đã đến lúc tái xuất và đánh bại Meituan,” Chen Weixing, nhà sáng lập ứng dụng gọi xe Kuaidi Dache, nói. “Ông sống trong ảo tưởng của chính thiên truyện võ hiệp.”

Dù khó trở lại chính thức, Ma nay luôn đeo thẻ nhân viên khi đến trụ sở, cử chỉ được xem như thông điệp ông đã “tái chiến”. Ngày trao quyền cho Zhang, Ma từng nói với truyền thông nhà nước: “Nghỉ hưu không có nghĩa tôi rời Alibaba. Nếu Alibaba gọi, tôi sẽ luôn có mặt.”

— Luz Ding, Zheping Huang, Lulu Yilun Chen