Zzapp Malaria của công ty khởi nghiệp Zzapp (Israel) là ứng dụng đánh dấu vị trí những nơi có nước hay được côn trùng đẻ trứng để tiến hành phun thuốc diệt ấu trùng, trong nỗ lực dùng công nghệ để ngăn chặn bệnh sốt rét (malaria).

Sốt rét vốn dĩ là bệnh có thể ngăn ngừa và chữa trị, tuy nhiên hiện vẫn còn gần một nửa dân số thế giới vẫn đối mặt rủi ro mắc căn bệnh lây truyền thông qua muỗi. Tại châu Phi, nơi chiếm gần 95% trong tổng số 247 triệu ca mắc sốt rét toàn cầu trong năm 2021, những phương thức phòng chống sốt rét chủ yếu là dùng màn và xịt chống côn trùng. Ngoài ra, các loại vắc xin mới cũng đang được nghiên cứu với mục tiêu giảm truyền nhiễm ở trẻ nhỏ, đối tượng có nhiều rủi ro tử vong nhất khi mắc sốt rét.

Theo doanh nhân Arnon Houri-Yafin, cần thêm cách làm khác: Ngăn không cho muỗi đẻ trứng ngay từ đầu. Houri-Yafin là sáng lập của Zzapp Malaria, công ty khởi nghiệp trụ sở tại Tel Aviv, chuyên dùng hình ảnh chụp từ vệ tinh để nhận diện các khu vực có nước thường được muỗi mang ký sinh trùng gây bệnh sốt rét đẻ trứng, và có khả năng nhận diện khu vực nào sẽ đọng nước mới.

Ứng dụng của Zzapp sau đó cho phép các nhân viên ngoài thực địa tìm đến những vị trí này và xử lý bằng thuốc diệt ấu trùng, cụ thể là một loại vi khuẩn đặc biệt mang tên Bacillus thuringiensis subspecies israelensis (Bti), chuyên săn và tiêu diệt ấu trùng muỗi (lăng quăng / bọ gậy), ruồi ăn nấm (gnat), và ruồi đen nhưng vô hại với các loài côn trùng khác, động vật, và con người.

Cũng theo Houri-Yafin, tuy có nhiều nỗ lực chống sốt rét tỏ ra có hiệu quả trong giảm các ca nhiễm, chúng vẫn chưa giải quyết tận gốc vấn đề. Nói về việc xử lý ngay tại các khu vực nước đọng: "Chúng tôi tin rằng đây là cách duy nhất để tiêu diệt sốt rét." Anh cho biết với chi phí khoảng một đô la Mỹ/người hằng năm trong bối cảnh thành thị, giải pháp của Zzapp có phí tổn tương đương dùng màn chống muỗi.

Đến năm 2030, tổ chức Y tế thế giới (WHO) đặt mục tiêu giảm 90% số ca nhiễm lẫn số ca tử vong vì sốt rét, cũng như tiêu diệt hoàn toàn bệnh này ở 35 quốc gia, và ngăn nó tái phát tại những nước mà căn bệnh đã được tiêu diệt. Những nỗ lực này từng bị trì hoãn do đại dịch Covid-19, cũng như những thách thức khác bao gồm khả năng  kháng thuốc ngày một tăng của ký sinh trùng gây bệnh sốt rét, cũng như biến đổi khí hậu sẽ đẩy căn bệnh này đi từ vùng nhiệt đới sang những khu vực mới.

Chết vì sốt rét

Zzapp cho biết họ đã chạy thử dịch vụ tại São Tomé và Prícipe, quốc đảo ở phía tây châu Phi, và ở năm quốc gia đông Phi khác. Sau khi xử lý 13 ngàn khu vực có nước tại São Tomé và Príncipe, số lượng muỗi ở những nơi này đã giảm 75% và số ca mắc sốt rét giảm một nửa, theo dữ liệu của Zzapp.

Zzapp được tách ra từ công ty khởi nghiệp về thử máu của Israel mang tên Sight Diagnostics. Nhờ thắng tổng cộng ba triệu đô la Mỹ từ các cuộc thi về khởi nghiệp AI, Zzapp có vốn để hoạt động, và nhận thêm 70 ngàn đô la Mỹ tiền tài trợ từ quỹ Bill & Melinda Gates Foundation để tiến hành thử nghiệm tại Zanzibar.

Việc xử lý nguồn nước để ngăn chặn sự phát triển của côn trùng mang mầm bệnh sốt rét thật ra không phải ý tưởng mới. Từ nhiều thập niên trước, sáng kiến này đã thành công tại Brazil. Nhưng WHO khuyến nghị việc tiêu diệt các ổ sinh sản của muỗi mang ký sinh trùng chỉ nên được thực hiện khi chúng "ít, cố định, và dễ tìm," theo Basil Brooke, giám đốc về nghiên cứu kiểm soát véc-tơ truyền bệnh tại NICD (viện nghiên cứu bệnh lây nhiễm quốc gia Nam Phi).

Trong bối cảnh dân số thế giới tăng nhanh chóng - dự kiến sẽ tăng gấp đôi vào năm 2050, sẽ có nhiều người sống cạnh nhau hơn tại các làng mạc, thị trấn, và thành phố. Các chuyên gia kiểm soát bệnh sốt rét đã nhận diện một cách để ngăn muỗi sinh sản, là hạn chế diện tích mặt nước mở gần các khu dân sinh, Brooke nói, và cho biết quy hoạch đô thị là một "tính năng quan trọng" trong việc ngăn ngừa bệnh.

Houri-Yafin cho biết việc nhận diện và xử lý nước của Zzapp được tiến hành mỗi tuần, và có thể áp dụng cho bối cảnh thành thị lẫn nông thôn. Nhưng anh cho biết các quốc gia sẽ phải đối mặt với những thách thức về logistic, và chỉ chọn những cách làm áp dụng được cho các khu vực đông dân cư.

Theo giám đốc phụ trách theo dõi phòng ngừa sốt rét Jaishree Raman của NICD, việc làm sao để cộng đồng chấp nhận dùng thuốc diệt ấu trùng cũng là một thách thức khác. "Nếu bạn muốn dùng thuốc diệt ấu trùng, đặc biệt tại khu vực thành thị, bạn phải thuyết phục được cộng đồng," Raman nói. "Cho dù là nước dùng cho người hay động vật, bạn phải có được sự chấp nhận của cộng đồng trước, trong khi, và sau khi xử lý nguồn nước."

Zzapp hiện đang thảo luận với quan chức Mozambique và Ghana về những hợp đồng tiềm năng. Nếu được thông qua, họ sẽ nhận được những công việc được trả thù lao đầu tiên, Houri-Yafin cho biết. "Đây sẽ là cơ hội để cứu rất nhiều mạng sống," anh nói. "Mozambique là một trong những quốc gia hàng đầu về tỉ lệ mắc sốt rét trên mỗi đầu người, không chỉ về tỉ lệ tử vong mà còn tỉ lệ biến chứng."