Điểm chung giữa một diễn viên Trung Quốc, một góa phụ Mỹ ở bang Illinois và một thanh niên Việt Nam là gì? Họ đều là nạn nhân của cùng một hệ thống lừa đảo. Đây không còn là hành vi tội phạm rải rác và nhỏ lẻ mà đã trở thành một ngành công nghiệp toàn cầu trị giá 1.000 tỉ USD trong năm qua. Mạng lưới này hoạt động khắp thế giới, bắt nguồn từ các trại lao động cưỡng bức ở vùng biên giới xám của Đông Nam Á.

Cuộc khủng hoảng này do các tổ chức tội phạm quốc tế điều hành và đã vượt ngoài khả năng kiểm soát của bất kỳ quốc gia đơn lẻ nào. Để chấm dứt, Mỹ và Trung Quốc cần tạm gác bất đồng, hợp tác tại khu vực nơi cả hai đang có ảnh hưởng sâu rộng. Nếu không, ngành công nghiệp đen tối này sẽ ngày càng tinh vi và khó kiểm soát hơn.

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc trấn áp loại hình tội phạm này tại hội nghị ASEAN ở Kuala Lumpur hồi tháng trước. Ông cho biết nạn nhân đến từ cả Mỹ lẫn châu Á, đồng thời hé lộ rằng vấn đề sẽ tiếp tục được đưa ra bàn thảo tại cuộc họp vào tháng 10, trước thềm hội nghị thượng đỉnh có sự tham dự của Tổng thống Donald Trump.

Washington cần xem đây là một ưu tiên khẩn cấp tại khu vực có nhiều đồng minh và đối tác chiến lược. Đông Nam Á đang trở thành tâm điểm của cái gọi là “scamdemic”, hay còn được gọi là đại dịch lừa đảo. Văn phòng Liên Hiệp Quốc về Ma túy và Tội phạm đã xác định Campuchia, Lào, Myanmar và Philippines là các trung tâm của hoạt động này.

Hàng trăm ngàn người bị buôn bán và ép tham gia các hoạt động lừa đảo. Phần lớn là nam giới đến từ châu Á, nhưng cũng có người đến từ châu Phi và Mỹ Latin. Họ bị lừa bằng những lời mời việc làm giả, rồi rơi vào cảnh nô lệ hiện đại. Bị nhốt trong các khu nhà kín, có song sắt, họ chịu đe dọa tra tấn và buộc phải lừa đảo nạn nhân ở khắp thế giới. Một thanh niên Việt Nam từng trốn khỏi trung tâm lừa đảo ở Philippines bằng cách trèo tường, vượt sông và tìm nơi trú ẩn tại một trang trại. Cảnh sát phát hiện trên người anh có vết sẹo do bị điện giật.

Ở phía bên kia là các nạn nhân. Họ bị thao túng qua mạng hoặc điện thoại bởi những người chưa từng gặp mặt, rồi rơi vào các trò lừa đảo tài chính hoặc tình cảm. Lừa đảo tiền ảo là một thủ đoạn phổ biến. Một số khác rơi vào bẫy “vỗ béo trước khi giết thịt”, ám chỉ việc kẻ gian lấy lòng tin của nạn nhân trong thời gian dài trước khi chiếm đoạt toàn bộ tài sản.

Erika DeMask, một góa phụ ở bang Illinois, là một ví dụ điển hình. Bà tin rằng mình đã tìm thấy tình yêu mới, nhưng cuối cùng mất toàn bộ khoản tiết kiệm gần 1 triệu USD chỉ trong vài tháng. Người đàn ông quen qua mạng từng gửi hoa và nói yêu bà, ban đầu chỉ xin vài khoản nhỏ, sau đó tăng lên hàng chục ngàn USD. Cuối cùng, DeMask phá sản và phải bán cả ngôi nhà của gia đình.

Việc triệt phá các “ổ lừa đảo” giống như trò đập chuột: Dẹp chỗ này thì chỗ khác lại mọc lên. Dù ASEAN đã có nỗ lực phối hợp, kết quả vẫn rất hạn chế. Chính sách không can thiệp vào công việc nội bộ của các nước thành viên lại đi ngược với nhu cầu trấn áp hoạt động lừa đảo, theo chuyên gia Asha Hemrajani tại Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam ở Singapore. “Nhiều nạn nhân là người Mỹ hoặc Trung Quốc,” bà nhận định. “Vì vậy, việc hai cường quốc này hợp tác là hoàn toàn hợp lý.”

Công dân Mỹ đang là mục tiêu hàng đầu của mạng lưới này, với thiệt hại ước tính 5 tỉ USD trong năm 2024, tăng 42% so với năm trước. Con số được trích từ một báo cáo mới của ủy ban Quốc hội Mỹ chuyên giám sát quan hệ kinh tế và an ninh với Trung Quốc. Tại Đông Nam Á, nhiều khách sạn, sòng bạc và khu phức hợp bị bỏ hoang sau đại dịch đã bị các tổ chức tội phạm, chủ yếu do người Trung Quốc điều hành, chiếm dụng và biến thành trung tâm lừa đảo. Báo cáo còn cho rằng các tổ chức này có liên hệ mập mờ với chính quyền Trung Quốc và đang mở rộng hoạt động với ít nhất là sự chấp thuận ngầm từ một số quan chức trong bộ máy chính quyền.

Bắc Kinh phủ nhận mọi liên hệ, nhưng cam kết sẽ giải quyết vấn đề. Trong tuyên bố hồi tháng 1, Bộ Công an Trung Quốc khẳng định sẽ tiếp tục trấn áp mạnh các nhóm lừa đảo viễn thông xuyên biên giới, tăng cường hợp tác quốc tế và huy động toàn lực tiêu diệt các ổ nhóm ở nước ngoài. Bắc Kinh cũng tuyên bố sẽ bắt giữ những “nhà tài trợ” và kẻ cầm đầu trong các tổ chức tội phạm, đồng thời giải cứu người bị giam giữ.

Chính phủ Trung Quốc thường chỉ can thiệp khi lợi ích quốc gia bị ảnh hưởng nghiêm trọng, nhất là khi công dân nước này bị hại ở nước ngoài. Trường hợp diễn viên Vương Tinh mất tích ở khu vực biên giới Thái Lan – Myanmar đầu năm nay là ví dụ điển hình. Sau đó, cảnh sát Thái Lan đã giải cứu anh khỏi một ổ lừa đảo, nơi anh bị dụ dỗ bởi các nhóm buôn người.

Chính quyền Trung Quốc cũng cảnh báo người dân cảnh giác trước các lời mời làm việc ở nước ngoài có thể dẫn đến bị buôn bán hoặc ép làm việc cho các ổ lừa đảo. Chính quyền Hong Kong đưa ra cảnh báo tương tự.

Về phần mình, Mỹ có thể hỗ trợ bằng cách đào tạo lực lượng cảnh sát Đông Nam Á trong lĩnh vực chống tội phạm mạng và lừa đảo tiền ảo, tương tự như cách Mỹ từng huấn luyện cảnh sát Mỹ Latin để chống ma túy. Đồng thời, Washington có thể cung cấp các khóa huấn luyện về nhân quyền nhằm bảo vệ nạn nhân của nạn buôn người.

Trung Quốc có lợi thế về mặt địa chính trị. Với quan hệ mật thiết với Myanmar, Campuchia và Lào, Bắc Kinh có thể truy quét các trung tâm lừa đảo hiệu quả hơn. Trên thực tế, Trung Quốc từng hợp tác với cả quân đội chính phủ và lực lượng nổi dậy ở Myanmar để chống các mạng lưới tội phạm. Nếu cùng phối hợp với Mỹ trong thực thi pháp luật, nỗ lực này có thể mang lại hiệu quả vượt trội.

Dù đang đối đầu trong một cuộc chiến thương mại khốc liệt, Washington và Bắc Kinh từng hợp tác để ngăn chặn dòng chảy fentanyl vào Mỹ. Tìm được tiếng nói chung để ngăn chặn những kẻ lừa đảo cướp tài sản của những người bà, người mẹ không phải là điều quá xa vời.