Sức chịu đựng của nền kinh tế toàn cầu đang khiến nhiều người bất ngờ. Các mức thuế quan mà Tổng thống Mỹ Donald Trump áp dụng từ tháng 4 đến nay vẫn chưa đẩy kinh tế thế giới vào suy thoái như nhiều người lo ngại. Ngay cả những nền kinh tế từng bị xem là dễ tổn thương nhất không chỉ trụ vững mà còn tăng trưởng khá tốt. Việt Nam là một ví dụ điển hình.

Trải nghiệm của Việt Nam phản ánh rõ nhiều khía cạnh của cuộc chiến thương mại hiện nay. Nếu triển vọng toàn cầu thực sự xấu đi đáng kể, Việt Nam sẽ là một trong những nơi cảm nhận tác động sớm nhất.

Về mặt lý thuyết, tăng trưởng của Việt Nam lẽ ra phải chịu sức ép lớn. Chính phủ theo đuổi chiến lược phát triển dựa trên việc thu hút chuỗi cung ứng vào các ngành như may mặc, nội thất và sản xuất chi phí thấp, sau đó từng bước mở rộng sang các lĩnh vực công nghệ cao. Mô hình này được rút ra từ kinh nghiệm của Trung Quốc và nhiều nền kinh tế mới nổi thành công ở thế hệ trước. Kết quả là GDP tăng nhanh, mức sống cải thiện rõ rệt, đồng thời hình thành thặng dư thương mại rất lớn với Mỹ, điều khiến Washington phải chú ý. Hiện thặng dư giữa Việt Nam và Mỹ đứng thứ ba thế giới, chỉ sau Trung Quốc và Mexico.

Một mối quan hệ thương mại chênh lệch như vậy khó duy trì lâu dài. Nhiều ý kiến chỉ trích cho rằng không ít hàng hóa Trung Quốc thực chất chỉ trung chuyển qua Việt Nam trước khi xuất sang Mỹ. Thực tế cho thấy dòng vốn đầu tư trực tiếp từ nước láng giềng phía Bắc vào Việt Nam đã tăng mạnh. Với các chủ nhà máy phương Tây muốn tìm địa điểm sản xuất có chi phí thấp, gần Trung Quốc nhưng không nằm trong Trung Quốc, Việt Nam nổi lên như một lựa chọn phù hợp.

Theo logic đó, các mức thuế mà Nhà Trắng công bố trong tháng 4 lẽ ra phải gây tổn hại nghiêm trọng cho mô hình này. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đứng vững. Xuất khẩu trong tháng 11 thấp hơn đôi chút so với dự báo, nhưng nhìn chung vẫn rất ấn tượng. Theo số liệu mới nhất, kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ tăng 27% trong 11 tháng đầu năm, đạt kỷ lục 139 tỉ USD. Sản xuất công nghiệp tăng 12% so với cùng kỳ năm trước. Tăng trưởng kinh tế quý III tiến sát mục tiêu 10% mỗi năm của Việt Nam, với GDP tăng 8,2%. Mức này ngang với Ấn Độ và giúp Việt Nam trở thành điểm sáng của Đông Á. Việt Nam vẫn được xem là bên hưởng lợi từ chiến tranh thương mại, cách gọi đã gắn với nước này ngay từ nhiệm kỳ đầu của ông Trump.

Trên thực tế, Việt Nam không cần một môi trường kinh tế toàn cầu quá thuận lợi để vượt lên các nước láng giềng, dù điều đó rõ ràng giúp mọi thứ dễ dàng hơn. Theo dự báo mới nhất của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế, tăng trưởng toàn cầu sẽ vượt 3% trong năm 2025 rồi giảm nhẹ xuống 2,9% trong 12 tháng tiếp theo. Mỹ, quốc gia hiện đóng vai trò gây xáo trộn kinh tế toàn cầu thay cho Trung Quốc, vẫn tăng trưởng ổn định ở mức khoảng 2%. Quỹ Tiền tệ Quốc tế cũng đưa ra đánh giá tương tự.

Trong bối cảnh đó, Tổng thư ký OECD Mathias Cormann, cựu bộ trưởng tài chính Úc, đã lên tiếng thay cho những người phản đối thuế quan. Có vẻ ngay cả ông cũng bất ngờ khi kịch bản tồi tệ nhất vẫn chưa xảy ra. Ông nói với báo giới trong tháng này rằng các mức thuế sẽ dần đẩy chi phí lên cao, đồng thời kìm hãm chi tiêu và đầu tư.

Dù vậy, bên cạnh những lời khen dành cho độ đàn hồi của kinh tế toàn cầu, các dấu hiệu chững lại đang dần xuất hiện. Liên Hiệp Quốc cho biết thương mại hàng hóa và dịch vụ năm nay sẽ vượt mốc kỷ lục 35 ngàn tỉ USD, tăng khoảng 7% so với năm 2024. Phần tăng chủ yếu rơi vào nửa đầu năm, khi doanh nghiệp đẩy mạnh tích trữ hàng hóa để phòng ngừa rủi ro thuế quan. Việt Nam nhiều khả năng đã hưởng lợi từ xu hướng này.

Song song với các yếu tố bên ngoài, Việt Nam cũng chủ động hành động từ sớm. Nước này đã khôn khéo làm việc với Washington để giảm mức thuế ban đầu từ 46% xuống còn 20%, tương đương mặt bằng chung của Đông Nam Á, kèm theo thỏa thuận siết chặt tình trạng trung chuyển. Đây là hiện tượng hàng hóa chủ yếu sản xuất tại Trung Quốc được đưa qua nước thứ ba như Việt Nam rồi xuất sang Mỹ. Việc này rất khó xử lý trong bối cảnh Việt Nam muốn trở thành mắt xích quan trọng của chuỗi cung ứng toàn cầu. Hiếm có sản phẩm nào được làm hoàn toàn ở một nơi, và câu hỏi về nguồn gốc linh kiện quan trọng nhất vẫn luôn phức tạp.

Nếu may mắn, đà chững lại sắp tới sẽ không quá mạnh. Việt Nam cần các nhà máy tiếp tục vận hành ở mức cao. Trình độ phát triển của nước này vẫn thấp hơn đáng kể so với những nền kinh tế từng đi trước trong cuộc chơi sản xuất chi phí thấp như Thái Lan, Malaysia và Singapore. Việt Nam cũng đặt mục tiêu trở thành quốc gia có thu nhập trung bình cao vào cuối thập niên này, một mục tiêu khó đạt được nếu thương mại toàn cầu suy yếu.

Người tiêu dùng toàn cầu vẫn cần những sản phẩm từ Việt Nam như giày thể thao, đồ nội thất và máy tính. Để đánh giá sức khỏe của thương mại thế giới trong năm 2026, hãy theo dõi hành trình của cường quốc xuất khẩu Đông Nam Á này. Vận mệnh của Việt Nam và của nền kinh tế toàn cầu hiện gắn chặt với nhau.