Liên minh Nga–Ấn–Trung, từng được đề xuất vào thập niên 1990 như một đối trọng với Mỹ, nay đang được khơi dậy trở lại như một lối thoát giúp ba quốc gia này vượt qua tác động từ cuộc chiến thương mại do Tổng thống Donald Trump khởi xướng. Tuy nhiên, những nghi kỵ từ quá khứ đang khiến liên minh khó bền vững. Dù cả ba đều chia sẻ sự bất mãn với Washington, mối quan hệ hợp tác hiện nay phần lớn xuất phát từ nhu cầu ngắn hạn.

Thực tế này sẽ thể hiện rõ trong tuần này khi ba cường quốc hạt nhân cùng tham dự hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải tại Thiên Tân. Điện Kremlin đang thúc đẩy một cuộc gặp ba bên đã được chờ đợi từ lâu. Nếu liên minh được thiết lập, đây sẽ là tín hiệu mạnh mẽ cho thấy các thế lực địa chính trị đang bắt tay để đối phó với sức ép từ Mỹ. Tuy nhiên, căng thẳng kéo dài giữa Ấn Độ và Trung Quốc, cùng khác biệt lớn về kinh tế, khiến kịch bản này khó thành hiện thực.

Ấn Độ hiện là bên chịu sức ép lớn nhất. Từng là đối tác chủ chốt của Mỹ, nước này đang gánh chịu hậu quả từ chính sách thuế quan của ông Trump. Washington đã tăng gấp đôi thuế nhập khẩu đối với hàng hóa từ Ấn Độ lên 50%, với hiệu lực dự kiến từ ngày 27.8, nhằm trừng phạt việc New Delhi mua dầu từ Nga.

Trong khi đó, Trung Quốc, mục tiêu ban đầu của Washington, tạm thời tránh được sức ép, nhưng vẫn bị mắc kẹt trong cuộc cạnh tranh chiến lược kéo dài. Nga, sau khi bị trừng phạt và sa lầy ở Ukraine, đang tích cực tìm kiếm đồng minh để vượt qua tình thế khó khăn.

Moscow là nơi đầu tiên đề xuất ý tưởng thành lập nhóm ba nước Nga–Ấn–Trung (RIC) từ những năm 1990. Khi đó, Thủ tướng Yevgeny Primakov muốn tạo một liên minh nhằm thách thức ảnh hưởng toàn cầu của Mỹ. Trên lý thuyết, đây là một liên minh đáng gờm, quy tụ ba quốc gia đông dân với nền kinh tế lớn. Tuy nhiên, trên thực tế, quan hệ giữa ba bên luôn bị cản trở bởi sự nghi ngờ lẫn nhau, đặc biệt là giữa Ấn Độ và Trung Quốc.

Vấn đề lớn nhất giữa hai quốc gia châu Á là tranh chấp biên giới kéo dài suốt nhiều thập niên. Họ đối đầu quanh đường biên dài 3.488 km ở khu vực Himalaya, nơi căng thẳng từng leo thang thành chiến tranh vào năm 1962 và vẫn chưa được giải quyết dứt điểm. Năm 2020, binh sĩ hai nước đã đụng độ dữ dội tại Thung lũng Galwan ở Ladakh, khiến nhiều người thiệt mạng. Đây là cuộc giao tranh đẫm máu nhất trong nhiều thập niên. Sau đó, quan hệ ngoại giao song phương rơi vào bế tắc, khi New Delhi ngừng cấp thị thực du lịch cho công dân Trung Quốc và hạn chế nhập khẩu công nghệ từ Bắc Kinh.

Tuy vậy, chính sách thuế quan của ông Trump đang khiến hai nước có động lực xích lại gần nhau. Tuần trước, họ đồng ý cùng xem xét phân định ranh giới tranh chấp, một bước đi quan trọng hướng tới giải quyết xung đột. Căng thẳng về thị thực đã hạ nhiệt và Trung Quốc cũng thể hiện thiện chí khi bày tỏ ủng hộ Ấn Độ trong vấn đề xuất khẩu.

Dù vậy, nguy cơ đối đầu vẫn chưa biến mất. “Những mâu thuẫn căn bản trong quan hệ này sẽ không sớm biến mất,” ông Happymon Jacob, nhà sáng lập kiêm giám đốc Hội đồng Nghiên cứu Chiến lược và Quốc phòng, viết trên báo Hindustan Times. Theo ông, dù nguy cơ xung đột nghiêm trọng đã tạm thời giảm, triển vọng hòa giải lâu dài vẫn rất mong manh. New Delhi khó có thể hoàn toàn tin tưởng Bắc Kinh, đặc biệt khi Trung Quốc ngày càng thể hiện tham vọng quân sự ở Biển Đông và Đài Loan.

Bên cạnh đó, mối quan hệ khăng khít giữa Trung Quốc và Pakistan luôn là yếu tố khiến Ấn Độ bất an. Kể từ sau Chiến tranh Lạnh, Bắc Kinh đã trở thành đối tác quốc phòng chủ chốt của Islamabad. Trong cuộc đụng độ với Ấn Độ hồi tháng 5, Pakistan tuyên bố đã sử dụng tiêm kích J-10C do Trung Quốc sản xuất để bắn hạ năm máy bay chiến đấu của Ấn Độ. New Delhi cũng cáo buộc Bắc Kinh cung cấp hệ thống phòng không và hỗ trợ vệ tinh cho Islamabad. Mối quan hệ này càng làm gia tăng lo ngại an ninh của Ấn Độ, đồng thời củng cố quan điểm rằng Trung Quốc không phải là đối tác đáng tin cậy.

Ngoài vấn đề an ninh, New Delhi cũng không có nhiều lợi thế về kinh tế. Ấn Độ vẫn phụ thuộc vào công nghệ, vốn và chuỗi cung ứng từ Mỹ, những điều mà Nga và Trung Quốc khó có thể thay thế. Mỹ cũng là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Ấn Độ, vượt xa các đối tác khác. Theo báo cáo từ Ngân hàng Baroda, người tiêu dùng Mỹ đã mua 77,5 tỉ USD hàng hóa từ Ấn Độ trong năm 2024. Trong khi đó, kim ngạch xuất khẩu sang Trung Quốc và Nga chỉ chiếm tỉ lệ rất nhỏ.

Trái lại, Moscow lại duy trì mối quan hệ gắn bó với Bắc Kinh. Kể từ khi phương Tây áp đặt lệnh trừng phạt sau vụ sáp nhập Crimea vào năm 2014, kim ngạch thương mại giữa hai nước đã liên tục tăng và đạt mức kỷ lục hơn 200 tỉ USD trong năm ngoái. Doanh nghiệp Nga ngày càng tích cực kết nối với hệ thống tài chính Trung Quốc thông qua việc sử dụng đồng nhân dân tệ và các dịch vụ như thẻ UnionPay. Với New Delhi, việc tham gia vào một liên minh như vậy đồng nghĩa với việc chấp nhận vai trò đối tác hạng hai, một lựa chọn không mấy hấp dẫn.

Dù vậy, Moscow vẫn không từ bỏ hy vọng khôi phục mô hình liên minh ba bên. Hồi tháng 5, Ngoại trưởng Sergei Lavrov tuyên bố rằng “đã đến lúc khôi phục bộ ba.” Bắc Kinh cũng bày tỏ sự đồng thuận, cho rằng việc hợp tác có thể góp phần duy trì hòa bình, an ninh và ổn định toàn cầu.

Nếu được hồi sinh và phối hợp hiệu quả, liên minh này có thể trở thành đối trọng với Mỹ. Tuy nhiên, điểm chung lớn nhất hiện nay giữa ba quốc gia không phải là sự đồng thuận hay lòng tin, mà là nhu cầu tự vệ trước sức ép bên ngoài. Cuộc gặp tại Thiên Tân có thể mang đến hình ảnh đoàn kết, nhưng phần lớn chỉ mang tính biểu tượng. Đây là một liên minh mong manh, có thể tan rã bất cứ lúc nào nếu áp lực từ Washington suy giảm.