Tỉ phú Lý Gia Thành bất ngờ trở thành tâm điểm trong căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc xoay quanh Kênh đào Panama. Giới chức Trung Quốc đã có phản ứng tiêu cực trước kế hoạch của tập đoàn CK Hutchison Holdings Ltd. thuộc sở hữu của Lý bán hai cảng tại Kênh đào Panama cho một liên danh, trong đó có công ty Mỹ BlackRock Inc. Thỏa thuận này được công bố sau khi cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump kêu gọi Mỹ giành lại quyền kiểm soát tuyến đường thủy chiến lược này, đồng thời đưa ra tuyên bố sai sự thật rằng Kênh đào Panama đang do Trung Quốc vận hành.

Bối cảnh thương vụ cảng biển tại Kênh đào Panama

Một đơn vị thuộc CK Hutchison hiện đang kiểm soát hai trong số năm cảng biển nằm dọc Kênh đào Panama – nơi chiếm khoảng 3% thương mại đường biển toàn cầu. Panama lần đầu cấp quyền khai thác cảng cho tập đoàn này vào năm 1998 và gia hạn thêm 25 năm vào năm 2021.

Điều này không gây tranh cãi cho đến khi Trump tập trung sự chú ý vào tuyến đường thủy này. Ông cho rằng việc Mỹ – quốc gia đã xây dựng kênh đào – trao lại quyền vận hành cho Panama vào năm 1999 là một quyết định “ngu ngốc”. Trump từng phàn nàn về mức phí qua kênh và đưa ra tuyên bố sai sự thật về việc Trung Quốc kiểm soát tuyến đường này. Sự ảnh hưởng ngày càng lớn của Trung Quốc tại khu vực Mỹ Latinh thông qua các dự án hạ tầng quy mô lớn từ lâu đã là mối lo ngại của cả hai đảng Dân chủ và Cộng hòa tại Mỹ.

Trước sức ép ngày càng lớn từ chính quyền Trump, CK Hutchison đã công bố thương vụ bán lại 43 cảng tại 23 quốc gia, nhưng vẫn giữ lại các cơ sở tại Trung Quốc đại lục và Hồng Kông. Giới phân tích nhận định CK Hutchison đã đạt được một mức giá tốt: 19 tỉ đô la Mỹ tiền mặt. Số tiền này gần bằng toàn bộ giá trị vốn hóa thị trường của tập đoàn trước khi thương vụ được công bố.

Hai ngày sau thông báo này, Trump phát biểu trước Quốc hội rằng chính quyền của ông đã “bắt đầu giành lại” Kênh đào Panama và đề cập đến thương vụ này.

Trung Quốc phản ứng thế nào trước thương vụ này?

Giữa tháng Ba, giới chức Trung Quốc đã yêu cầu các doanh nghiệp nhà nước tạm dừng mọi hợp tác mới với các công ty liên quan đến Lý Gia Thành và gia đình ông, theo các nguồn tin am hiểu vấn đề. Trước đó, Văn phòng đại diện cấp cao của Bắc Kinh tại Hồng Kông cũng bày tỏ sự không hài lòng với thương vụ này khi chia sẻ các bài bình luận từ tờ Ta Kung Pao – một tờ báo thân Bắc Kinh – trong đó cảnh báo các doanh nghiệp nên “chọn phe đúng” và kêu gọi các doanh nhân lớn trở thành “những người yêu nước đáng tự hào.”

Nhiều cơ quan Trung Quốc, bao gồm Tổng cục Quản lý Giám sát Thị trường Nhà nước (SAMR), đã tiến hành rà soát thương vụ này để kiểm tra khả năng vi phạm an ninh hoặc chống độc quyền, theo các nguồn tin. Ngày 27.3, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Côn tuyên bố: “Trung Quốc luôn kiên quyết phản đối việc sử dụng các biện pháp cưỡng chế kinh tế và hành vi bắt nạt để xâm phạm quyền lợi hợp pháp của các quốc gia khác.”

Trung Quốc có đòn bẩy gì để gây sức ép?

Tầm ảnh hưởng của Trung Quốc trong thương vụ này là có giới hạn, bởi Lý Gia Thành đã giảm dần mức độ phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc trong nhiều thập kỷ qua. Chỉ 12% doanh thu của tập đoàn CK Hutchison – vốn hoạt động trong các lĩnh vực bán lẻ, viễn thông, cảng biển và tiện ích – đến từ thị trường Trung Quốc đại lục và Hồng Kông. Quỹ đầu tư cá nhân của Lý, Horizons Ventures, cũng tập trung vào các khoản đầu tư nước ngoài.

Hơn nữa, đối với CK Hutchison, rủi ro mất đi một số cơ hội kinh doanh với các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc có thể được bù đắp bởi khoản tiền 19 tỉ đô la Mỹ từ thương vụ bán cảng này.

Lý Gia Thành là ai? Ông đã gây dựng khối tài sản của mình như thế nào?

Lý Gia Thành, 96 tuổi, là người giàu thứ hai tại Hồng Kông với khối tài sản trị giá 30,4 tỉ đô la Mỹ, theo Bloomberg Billionaires Index. Cổ phần của ông tại CK Hutchison và công ty bất động sản CK Asset Holdings Ltd. chiếm 40% tổng tài sản. Ông cũng sở hữu cổ phần tại nhiều công ty khác, bao gồm nhà sản xuất dầu khí Cenovus Energy (Canada) và Zoom Video Communications.

Sinh ra tại Trung Quốc đại lục vào năm 1928, Lý cùng gia đình chạy sang Hồng Kông trong Thế chiến II. Sau khi cha qua đời, ông rời trường học khi còn là thiếu niên và sau đó khởi nghiệp trong ngành sản xuất hoa nhựa, rồi dần chuyển hướng sang đầu tư bất động sản. Có thời điểm, cứ bảy căn hộ tư nhân ở Hồng Kông thì có một căn do công ty của Lý phát triển.

Từ xuất thân nghèo khó vươn lên hàng tỉ phú, con đường lập nghiệp của Lý phản ánh sự phát triển thần tốc của Hồng Kông, và tài năng kinh doanh của ông đã giúp ông có biệt danh “Siêu nhân.” Khả năng cân bằng giữa Trung Quốc và phương Tây của ông từng được xem là biểu tượng của vai trò cầu nối của Hồng Kông với đại lục.

Tuy nhiên, sau khi có quan hệ tốt với các thế hệ lãnh đạo Trung Quốc trước đó, Lý dường như đã xa cách hơn với Bắc Kinh kể từ khi Tập Cận Bình lên nắm quyền vào năm 2013. Ông cũng có thêm một biệt danh mới: “Vua Gián” – hàm ý tiêu cực, ám chỉ việc ông ngấm ngầm ủng hộ phong trào dân chủ tại Hồng Kông.

Thương vụ tại Panama không phải là lần đầu tiên Lý khiến Bắc Kinh không hài lòng. Năm 2015, ông bị chỉ trích trên truyền thông nhà nước Trung Quốc sau khi đăng ký CK Hutchison và CK Asset tại quần đảo Cayman trong quá trình tái cấu trúc tập đoàn, đồng thời bán đi một số tài sản bất động sản tại Trung Quốc đại lục.