Chủ tịch Tập Cận Bình đã viết thư gửi cho Tổng thống Ấn Độ Droupadi Murmu, vốn chủ yếu mang tính nghi thức, để thăm dò khả năng cải thiện quan hệ, theo một quan chức Ấn Độ am hiểu vấn đề. Bức thư bày tỏ lo ngại về bất kỳ thỏa thuận nào với Mỹ có thể gây tổn hại đến lợi ích Trung Quốc và chỉ định một quan chức cấp tỉnh phụ trách điều phối nỗ lực này của Bắc Kinh. Thông điệp này sau đó được chuyển tới Thủ tướng Narendra Modi.

Phải đến tháng 6, chính phủ của ông Modi mới bắt đầu thực sự nỗ lực cải thiện quan hệ với Trung Quốc, quan chức trên cho biết. Khi đó, đàm phán thương mại với Mỹ trở nên căng thẳng và các quan chức New Delhi tức giận trước tuyên bố của ông Trump rằng ông đã môi giới được thỏa thuận ngừng bắn giữa Ấn Độ và Pakistan sau bốn ngày giao tranh hồi tháng 5.

Đến tháng 8, tiến trình hòa giải giữa Ấn Độ và Trung Quốc có vẻ đang tăng tốc. Sau khi bị tổn thương bởi thuế quan của ông Trump, hai quốc gia đã có bước tiến lớn tuần trước nhằm vượt qua vụ đụng độ biên giới chết người năm 2020, bằng cách đồng ý tăng cường nỗ lực giải quyết tranh chấp biên giới vốn tồn tại từ thời thuộc địa. Cuối tuần này, ông Modi sẽ có chuyến thăm Trung Quốc đầu tiên sau bảy năm.

Quan hệ Ấn – Trung được hâm nóng mang ý nghĩa lớn với Mỹ, quốc gia đã dày công lôi kéo New Delhi suốt nhiều thập kỷ qua để làm đối trọng với một Trung Quốc ngày càng mạnh mẽ. Ông Trump đã đảo lộn cục diện đó bằng việc áp thuế 50% lên hàng xuất khẩu Ấn Độ do nước này mua dầu Nga, một động thái đột ngột khiến chính phủ ông Modi sốc nặng.

“Ai chứ Trump mới là người kiến tạo hòa bình vĩ đại, ông ấy xứng đáng được ghi nhận công lao cho việc kích thích tiến trình hòa giải chớm nở giữa Delhi và Bắc Kinh”, Ashley Tellis, chuyên gia tại Quỹ Carnegie Endowment for International Peace và là cựu nhà ngoại giao Mỹ tại New Delhi, nói với giọng mỉa mai. “Ông ấy đã tự tay tạo ra tình thế này bằng cách đối xử với Ấn Độ như kẻ thù.”

Bộ Ngoại giao Ấn Độ, văn phòng ông Modi và Bộ Ngoại giao Trung Quốc đều không phản hồi yêu cầu bình luận.

Ngay từ tháng 1 năm ngoái, ông Modi đã âm thầm tìm cách giảm căng thẳng với Trung Quốc. Khi đó, đang trong mùa bầu cử, các quan chức của ông lập luận rằng cải thiện quan hệ với Bắc Kinh sẽ có lợi cho nền kinh tế đang chao đảo, trong bối cảnh chi phí duy trì lực lượng tại tuyến biên giới dài 3.488 km không phân định ngày càng đè nặng.

Từ giữa năm 2023, hai bên đã thu hẹp bất đồng về việc rút quân, nhưng thỏa thuận cuối cùng đổ vỡ vì một số chi tiết nhỏ. Cuộc gặp dự kiến giữa ông Tập và ông Modi bên lề hội nghị BRICS ở Johannesburg năm 2023 cũng bị hủy.

Ngay sau lá thư của ông Tập gửi Tổng thống Ấn Độ hồi tháng 3 năm nay, Bắc Kinh đã công bố tuyên bố của nhà lãnh đạo Trung Quốc ca ngợi mối quan hệ, mô tả đó là “vũ điệu rồng – voi”. Sau đó, các quan chức hàng đầu như Phó chủ tịch Hàn Chính cũng dùng cụm từ này để nói về quan hệ ấm lên giữa hai nước.

Cố vấn An ninh quốc gia Ấn Độ Ajit Doval đang dẫn dắt tiến trình này, là một trong số ít quan chức có kênh liên lạc trực tiếp, đáng tin cậy với lãnh đạo cấp cao Trung Quốc. Ông Doval là đặc phái viên của Ấn Độ trong đàm phán biên giới, đã hai lần sang Trung Quốc vào tháng 12.2024 và tháng 6.2025.

Tháng 7, Ngoại trưởng Ấn Độ Subrahmanyam Jaishankar đã đến Bắc Kinh gặp người đồng cấp Vương Nghị, chuyến thăm đầu tiên sau 5 năm. Nhà ngoại giao Ấn Độ kêu gọi Trung Quốc tránh “các biện pháp thương mại hạn chế và rào cản”, ám chỉ việc Bắc Kinh gần đây siết nguồn cung đất hiếm, làm gián đoạn chuỗi cung ứng. Trung Quốc đã cam kết bảo đảm cung cấp phân bón và đất hiếm cho Ấn Độ tại cuộc họp này.

Trong những tuần tiếp theo, hai bên liên tục có bước đi nhỏ nhằm cải thiện quan hệ: nối lại đường bay trực tiếp có thể sớm ngay tháng tới, Bắc Kinh nới lỏng hạn chế xuất khẩu urê sang Ấn Độ, còn chính phủ ông Modi cho phép khách du lịch Trung Quốc xin thị thực sau nhiều năm siết chặt.

Tập đoàn Adani cũng đang xem xét hợp tác với hãng xe điện BYD của Trung Quốc để sản xuất pin tại Ấn Độ, mở rộng sang năng lượng sạch. Reliance Industries và JSW Group cũng đang âm thầm theo đuổi các thỏa thuận với doanh nghiệp Trung Quốc khi quan hệ hai bên ấm dần.

Tuần trước, ông Modi hoan nghênh sự cải thiện trong quan hệ với Trung Quốc sau khi gặp ông Vương tại New Delhi. Ngày 1.9, ông Modi và ông Tập sẽ hội kiến khi tham dự hội nghị thượng đỉnh Tổ chức Hợp tác Thượng Hải tại Thiên Tân, gần Bắc Kinh.

Trong khi triển vọng đạt thỏa thuận lớn trong khuôn khổ này còn hạn chế do Pakistan cũng là thành viên, khả năng hai bên tiến hành những bước đi ý nghĩa bên lề là có thật. Năm 2017, tại hội nghị G20 ở Hamburg, Đức, ông Modi từng trực tiếp bước tới gặp ông Tập để giải quyết căng thẳng giữa binh sĩ hai nước ở Doklam, gần biên giới Ấn Độ – Bhutan – Trung Quốc.

Theo những người am hiểu, ông Modi khi đó nói với ông Tập rằng căng thẳng biên giới không có lợi cho cả hai nước. Ông Tập đồng ý và hai lãnh đạo yêu cầu các nhà ngoại giao bắt tay tìm giải pháp. Cuộc đối đầu căng thẳng kéo dài 74 ngày kết thúc vài ngày sau đó.

Sự trao đổi thẳng thắn ấy, một trong gần 20 cuộc tiếp xúc giữa hai người qua nhiều năm, đã biến ông Modi thành một trong những đối thoại viên thường xuyên nhất của ông Tập, chỉ sau Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ngay từ thời còn là Thủ hiến bang Gujarat, ông Modi đã nhiều lần được Bắc Kinh đón tiếp, trong đó có tại Đại lễ đường Nhân dân.

Lý do kinh tế cho việc cải thiện quan hệ là không thể phủ nhận.

Kinh tế Trung Quốc đang suy thoái, rơi vào giảm phát, công suất dư thừa trong các ngành xe điện và tấm pin mặt trời càng làm tình hình thêm nghiêm trọng. Trong khi đó, Ấn Độ với 1,4 tỉ dân, phần lớn là người trẻ, có thể là thị trường mới tiềm năng khi Trung Quốc đối mặt với chủ nghĩa bảo hộ gia tăng từ Mỹ, châu Âu và nhiều nơi khác.

Về phía Ấn Độ, các quan chức ngày càng nhận thấy họ cần vốn đầu tư từ Trung Quốc để xây dựng nhà máy nếu muốn hiện thực hóa tham vọng nâng tỉ trọng sản xuất lên 25% GDP mà ông Modi đặt ra. Nếu các mức thuế cao của Mỹ duy trì, Bloomberg Economics tính toán rằng khoảng 60% hàng xuất khẩu của Ấn Độ sang Mỹ sẽ biến mất, kéo GDP giảm gần 1% trong trung hạn.

Tham vọng kinh tế của Ấn Độ đã bị cản trở bởi các hạn chế từ cả hai phía biên giới. Theo Bloomberg, đầu năm nay phần lớn nhân sự Trung Quốc của Foxconn tại các nhà máy iPhone ở miền Nam Ấn Độ đã phải trở về nước. Bắc Kinh cũng khuyến khích cơ quan quản lý và chính quyền địa phương hạn chế chuyển giao công nghệ và xuất khẩu thiết bị sang Ấn Độ.

“Cơ hội kinh tế là khổng lồ nếu hai nước có thể giải quyết bất đồng và xây dựng lòng tin”, Antara Ghosal Singh, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Observer Research Foundation ở New Delhi, nhận định. “Các lãnh đạo hai nước nhiều lần nói về tiềm năng kinh tế, nhưng vẫn chưa vượt qua được rào cản niềm tin. Trump lại chính là động lực để cả hai cân nhắc lại lựa chọn.”

Tuy vậy, vẫn còn nhiều hoài nghi từ cả hai phía.

Quan hệ gần gũi của Trung Quốc với Pakistan là một trở ngại. Một nhóm nghiên cứu thuộc Bộ Quốc phòng Ấn Độ tháng 5 cho biết Trung Quốc đã cung cấp cho Pakistan hệ thống phòng không và hỗ trợ vệ tinh trong một cuộc đụng độ với Ấn Độ hồi tháng 4. Pakistan cũng sử dụng vũ khí do Trung Quốc cung cấp.

Trong khi Ấn Độ không công nhận Đài Loan, các mối liên hệ thương mại và giao lưu nhân dân giữa hai bên những năm gần đây lại gia tăng, khiến Bắc Kinh lo ngại. Ấn Độ cũng vẫn là thành viên của Bộ tứ (Quad), liên minh an ninh với Mỹ, Úc và Nhật nhằm đối trọng Trung Quốc. Lãnh đạo bốn nước dự kiến sẽ tham dự hội nghị thượng đỉnh ở Ấn Độ cuối năm nay.

Một trở ngại khác là vấn đề gọi là “chính phủ Tây Tạng lưu vong” và chuyện kế vị khi Đạt Lai Lạt Ma bước sang tuổi 90. Trung Quốc khẳng định quy trình lựa chọn và ứng viên phải có sự phê chuẩn của Bắc Kinh, viện dẫn chiếu chỉ hoàng đế năm 1793.

Với danh sách dài các rào cản như vậy, hai bên nhiều khả năng sẽ theo đuổi lộ trình từng bước để bình thường hóa quan hệ.

Cui Hongjian, cựu quan chức ngoại giao Trung Quốc từng công tác tại lãnh sự quán ở Mumbai giai đoạn 2004-2007, cho rằng ông Tập sẽ thận trọng và chỉ đóng vai trò nổi bật hơn khi quan hệ cải thiện rõ ràng, thay vào đó ưu tiên thiết lập các cơ chế chính thức để dẫn dắt quan hệ song phương.

“Ban đầu, ông Tập đã cố gắng xây dựng quan hệ cá nhân với ông Modi, nhưng dường như không hiệu quả,” ông Cui nói. “Chừng nào vấn đề còn tồn tại, tôi nghĩ ông ấy sẽ không muốn tiến xa hơn.”

Hiện tại, các động thái bình thường hóa quan hệ giữa New Delhi và Bắc Kinh vẫn chủ yếu mang tính từng bước.

“Quan hệ Trung – Ấn đang ở quỹ đạo tích cực rõ ràng, nhưng phần lớn mới chỉ bù đắp những tổn thất trước đây,” Jeremy Chan, chuyên gia cao cấp về Trung Quốc và Đông Bắc Á tại Eurasia Group, nhận định. “Để tiến xa hơn đáng kể từ đây sẽ là thách thức lớn hơn.”