Từ trước đến nay, giới đầu tư tổ chức luôn được ca ngợi là biết cách “tiêu tiền thông minh”, còn nhà đầu tư cá nhân thì bị xem là ngây thơ và thiếu hiểu biết. Tôi chưa bao giờ tin vào cách gọi đó. Không phủ nhận rằng các nhà đầu tư cá nhân đôi khi hành động thiếu suy nghĩ, nhưng tôi cũng không cho rằng các quỹ hưu trí, quỹ tài trợ hay quỹ phòng hộ thực sự làm tốt hơn là bao.

Sự nghi ngờ đó càng được củng cố khi tôi đọc báo cáo mới nhất của State Street về danh mục của các nhà đầu tư tổ chức, tổng hợp hàng ngàn danh mục từ khắp nơi trên thế giới với giá trị lên đến hàng ngàn tỉ USD. Biểu đồ khiến tôi chú ý nhất là biểu đồ phân bổ cổ phiếu từ năm 2000, chủ yếu là cổ phiếu Mỹ. Nhìn chung, đây là một bức tranh điển hình của việc “mua đỉnh, bán đáy”, kiểu sai lầm mà giới đầu tư cá nhân thường bị chỉ trích.

Mức phân bổ cổ phiếu cao nhất đạt gần 60% vào thời kỳ bong bóng dot-com năm 2000. Sau đó, nó tụt xuống dưới 45% khi thị trường chạm đáy năm 2002, rồi phục hồi lên 57% ngay trước khủng hoảng tài chính 2008, để rồi lại giảm mạnh xuống dưới 40%. Điều đáng ngạc nhiên là sau gần hai thập kỷ và một chu kỳ tăng giá liên tục, tỉ trọng cổ phiếu của các nhà đầu tư tổ chức hiện mới chỉ tiệm cận mức trước khủng hoảng. Chẳng lẽ họ lại chậm chân thêm lần nữa?

Một phần của những biến động đó có thể đến từ việc giá cổ phiếu thay đổi, nhưng với mức độ lên xuống mạnh như vậy, tôi không nghĩ đó là lý do duy nhất. Nhiều khả năng, những “tay chơi thông minh” này đã hoảng sợ và bán tháo khi thị trường rơi tự do, rồi chỉ mua lại dần dần khi giá hồi phục. Dù nguyên nhân là gì, không có bằng chứng nào cho thấy “những nhà đầu tư lão luyện” này đã tranh thủ mua vào khi giá thấp.

Trái ngược với sự dè dặt của giới đầu tư tổ chức, nhà đầu tư cá nhân tại Mỹ lại tỏ ra táo bạo hơn nhiều. Họ mua ròng cổ phiếu trong suốt đại dịch, ngay cả khi thị trường lao dốc vào tháng 3.2020. Họ cũng mạnh tay mua vào khi giới đầu tư hoảng loạn vì lo ngại về thuế quan vào tháng 4. “Lúc đó các tổ chức hoàn toàn đứng ngoài cuộc, giữ vị thế cực kỳ phòng thủ, trong khi nhà đầu tư cá nhân lại liên tục mua vào khi giá giảm,” Mark Hackett, chiến lược gia trưởng tại Nationwide Investment Management Group, nói với MarketWatch gần đây.

Trên thực tế, các nhà đầu tư cá nhân đã bắt đầu hành xử tinh ranh hơn từ trước đó. Báo cáo thường niên Mind the Gap của Morningstar đo lường mức chênh lệch giữa lợi suất của quỹ tương hỗ/quỹ ETF và lợi suất thực tế nhà đầu tư nhận được. Báo cáo năm 2019 (giai đoạn 2005–2018) cho thấy nhà đầu tư nhận được khoảng 92% lợi suất của các quỹ cổ phiếu Mỹ. Báo cáo mới nhất (giai đoạn 2014–2024) nâng con số đó lên 96%, có lẽ vì nhà đầu tư hiện nay kiên trì nắm giữ cổ phiếu hơn trong những giai đoạn biến động mạnh. Trong khi đó, nhà đầu tư tổ chức thì không như vậy. Họ giảm mạnh tỉ trọng cổ phiếu khi thị trường suýt suy thoái vào năm 2011 và trong giai đoạn đại dịch Covid năm 2020, cũng giống như các đợt giảm trước đó.

Phố Wall thường đùa rằng: Khi các nhà đầu tư nhỏ lẻ lao vào thị trường, buổi tiệc sắp tàn. Nhưng nếu xét theo dữ liệu, giới đầu tư tổ chức mới là “kẻ báo hiệu sự kết thúc” đáng quan ngại hơn. Mỗi khi họ tăng tỉ trọng nắm giữ cổ phiếu, thị trường lại bước vào chu kỳ giảm. Họ cũng có xu hướng nắm giữ cổ phiếu của những công ty lớn nhất vì chỉ những cổ phiếu đó mới đủ thanh khoản để hấp thụ khối lượng giao dịch khổng lồ. Có thể không phải ngẫu nhiên mà các công ty lớn giờ đây lại đắt đỏ hơn phần còn lại. Trong số khoảng 2.000 công ty trong Bloomberg US Aggregate Equity Index có số liệu dự báo lợi nhuận 12 tháng tới, nhóm 10% công ty lớn nhất theo vốn hóa có hệ số P/E trung vị là 23. Trong khi đó, 10% công ty nhỏ nhất có P/E chỉ khoảng 11, và phần còn lại cũng giao dịch với định giá thấp hơn. Dĩ nhiên, các công ty lớn thường sinh lời tốt hơn nên cũng được định giá cao hơn. Nhưng việc các tổ chức đầu tư tập trung mua nhóm cổ phiếu đắt đỏ nhất lại cho thấy họ đang đuổi theo thị trường, chứ không phải thị trường đang đuổi theo họ.

Một lý do khác khiến nhóm tổ chức ưa chuộng cổ phiếu vốn hóa lớn là vì cổ phiếu của các công ty này ít biến động. Sự e ngại rủi ro này cũng lý giải vì sao họ đổ tiền vào tài sản phi niêm yết, vốn rủi ro hơn cổ phiếu nhưng ít dao động về giá. Và cũng vì lý do đó mà cú sập lịch sử giai đoạn khủng hoảng tài chính đã trở thành nỗi ám ảnh của họ suốt gần 20 năm qua.

Ngược lại, nhà đầu tư cá nhân ngày nay đã rất khác. Không chỉ biết giữ cổ phiếu và bắt đáy, họ còn sẵn sàng dấn thân vào tiền mã hóa, startup công nghệ đột phá, và cả những cổ phiếu meme vô lý. Họ không còn là những người dễ hoảng loạn và bán tháo như trước. Có lẽ nhà đầu tư nhỏ lẻ sẽ không mấy mặn mà với những khoản đầu tư vừa buồn chán vừa kém thanh khoản như ngành phi niêm yết vẫn nghĩ. Cái mác “yếu bóng vía” giờ thuộc về giới đầu tư tổ chức.

Việc nhà đầu tư cá nhân hăng hái với cổ phiếu không phải là điều gì mới. Điều đáng nói là khối tổ chức mới bắt đầu cho thấy dấu hiệu lạc quan trở lại. Điều này không đồng nghĩa với một đợt điều chỉnh, bởi không ai biết trước điều đó. Nhưng nếu bạn muốn biết liệu thị trường có đang hưng phấn quá mức hay không, hãy tập trung vào các “tay chơi lão luyện”.