Một liên minh mới giữa Ấn Độ và Philippines đang dần hình thành nhằm đối trọng với các hành động của Trung Quốc trên Biển Đông. Đây là dấu hiệu cho thấy các quốc gia trong khu vực đang chủ động lấp đầy khoảng trống do Mỹ để lại.

Đây là một chiến lược khôn ngoan. Trong tuần này, hai quốc gia châu Á tổ chức cuộc tập trận hải quân chung đầu tiên trên vùng biển mà Trung Quốc tuyên bố chủ quyền. Dù bị tàu Trung Quốc liên tục theo sát, quan chức hai bên cho biết cuộc diễn tập kéo dài hai ngày đã diễn ra thành công.

Cuộc tập trận diễn ra trong bối cảnh hai nước siết chặt quan hệ và cùng tìm cách xử lý mối quan hệ căng thẳng với Trung Quốc. Manila đang vướng vào tranh chấp lãnh thổ, trong khi New Delhi đối mặt với căng thẳng biên giới. Những chủ đề này có khả năng được thảo luận bên lề chuyến thăm cấp nhà nước kéo dài năm ngày của tổng thống Ferdinand Marcos Jr. đến Ấn Độ. Ngày thứ Ba (5.8), ông đã gặp thủ tướng Narendra Modi và hai bên cam kết củng cố quan hệ đối tác quốc phòng, đồng thời công bố kế hoạch mới nhằm nâng cao năng lực chia sẻ thông tin giữa lực lượng tuần duyên của hai nước.

Các cuộc tập trận tương tự từng được Mỹ, Nhật Bản và Philippines tổ chức vào đầu năm nay. Manila đang thúc đẩy mở rộng nhóm liên minh không chính thức được gọi là Squad, gồm Australia, Nhật Bản, Philippines và Mỹ.

Việc Ấn Độ tham gia không chính thức vào liên minh có thể giúp đạt được mục tiêu này. Quan hệ giữa hai nước đã ấm lên trong những năm gần đây. Năm 2022, Manila mua hệ thống tên lửa chống hạm trên bờ từ công ty BrahMos Aerospace của Ấn Độ với hợp đồng trị giá 18,9 tỉ peso (329 triệu USD), và hiện đang đặt thêm hàng. Mối quan hệ công khai này chắc chắn sẽ khiến Trung Quốc không hài lòng, nhưng đây là bước đi cần thiết. Điều đang bị đe dọa là một khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do, rộng mở, đóng vai trò then chốt với thương mại toàn cầu và an ninh hàng hải.

Trung Quốc đã phản ứng bằng các cuộc tuần tra mới và tiếp tục phớt lờ quyền lợi của các quốc gia khác tại vùng biển giàu tài nguyên dầu khí và hải sản này.

Philippines liên tục phản đối Trung Quốc. Trong những năm gần đây, Ấn Độ cũng công khai ủng hộ các nỗ lực đó. Năm 2023, New Delhi kêu gọi Bắc Kinh tuân thủ phán quyết của tòa trọng tài quốc tế năm 2016, trong đó tuyên bố yêu sách chủ quyền của Trung Quốc trên Biển Đông không có cơ sở pháp lý. Trung Quốc bác bỏ phán quyết và tăng cường tuần tra vùng biển, đồng thời xem mọi động thái ủng hộ Manila là vi phạm chủ quyền. Lực lượng hải cảnh Trung Quốc thường xuyên quấy rối tàu thuyền Philippines nhằm khẳng định quyền kiểm soát.

Với tư cách là đồng minh hiệp ước của Mỹ, Manila từ trước đến nay vẫn nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ Washington. Cựu tổng thống Joe Biden từng cam kết duy trì các cuộc tuần tra tự do hàng hải tại Biển Đông và nâng cao vai trò của nhóm Quad gồm Ấn Độ, Úc, Mỹ và Nhật Bản. Tuy nhiên, dưới thời chính quyền hiện tại, thông điệp từ Mỹ về vấn đề này không còn nhất quán.

Cuộc chiến thương mại của tổng thống Donald Trump càng khiến tình hình thêm phần bất ổn. Các đồng minh truyền thống như Hàn Quốc, Nhật Bản và Philippines đang cố gắng tìm kiếm các thỏa thuận có lợi, trong khi Trung Quốc được hưởng lợi từ giai đoạn hạ nhiệt căng thẳng với Mỹ. Ấn Độ, quốc gia vốn được xem là đối tác then chốt của Mỹ tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, lại bất ngờ trở thành mục tiêu mới của ông Trump và bị dọa áp thuế cao hơn vì mua dầu khí từ Nga.

Ray Powell, người sáng lập và giám đốc SeaLight, dự án giám sát hàng hải thuộc Trung tâm Gordian Knot về đổi mới an ninh quốc gia tại đại học Stanford, cho biết Philippines muốn quốc tế hóa tranh chấp Biển Đông bằng cách mở rộng mạng lưới đối tác và đồng minh. “Việc hợp tác với Ấn Độ và triển khai tàu đến các vùng đặc quyền kinh tế của Philippines nhưng bị Trung Quốc tuyên bố chủ quyền càng củng cố tính hợp pháp cho các cuộc diễn tập này theo luật pháp quốc tế,” ông nói. “Đây không chỉ là một cuộc tập trận quân sự. Đây là chiến lược chính trị nhằm cho thấy Philippines không hề đơn độc.”

Một trong những đối tác quan trọng nhất của Philippines là Nhật Bản. Năm ngoái, hai nước đã hoàn tất một thỏa thuận lịch sử cho phép quân đội hai bên mở rộng đáng kể các hoạt động chung, bao gồm cả tập trận quy mô lớn. Những hoạt động này không chỉ nhằm chuẩn bị cho các tình huống ứng phó với thiên tai mà còn cho cả các kịch bản xung đột vũ trang. Hai bên đang đàm phán về khả năng chuyển giao tàu khu trục hải quân và máy bay giám sát biển đã qua sử dụng của Nhật cho Philippines nhằm hiện đại hóa lực lượng phòng vệ.

Việc vai trò lãnh đạo của Mỹ tại Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương ngày càng mờ nhạt chắc chắn sẽ dẫn đến sự hình thành các liên minh mới, khi các quốc gia tìm cách bảo vệ lợi ích của mình. Manila cần chủ động mở rộng liên minh để chứng minh họ không đơn độc trước những hành động gây hấn từ Trung Quốc. Dựa trên mô hình tập trận với Ấn Độ, Philippines có thể tổ chức các cuộc diễn tập đa phương định kỳ, đồng thời nâng cấp năng lực chia sẻ tình báo và giám sát theo thời gian thực để theo dõi tàu Trung Quốc. Việc triển khai thêm máy bay không người lái, radar và thu hút nguồn đầu tư quốc tế vào lực lượng tuần duyên cũng sẽ mang lại lợi ích đáng kể.

Dù vậy, các biện pháp này khó có thể khiến Trung Quốc chùn bước. Thậm chí, chúng có thể chọc giận Bắc Kinh. Nhưng trong bối cảnh các hành động đe dọa ngày càng gay gắt hơn, sự đoàn kết là điều cần thiết.