Nỗ lực tái cấu trúc trật tự toàn cầu của Tổng thống Donald Trump thông qua loạt thuế quan mới có thể khiến nền kinh tế thế giới tăng trưởng chậm hơn so với kịch bản thông thường và làm gia tăng căng thẳng giữa Mỹ với cả đồng minh lẫn đối thủ. Một số dấu hiệu cho thấy nền kinh tế Mỹ bắt đầu bị ảnh hưởng cũng đã xuất hiện.

Tuy nhiên, ông Trump và các cố vấn của ông lại không nhìn nhận vấn đề như vậy. Họ cho rằng nguồn thu từ thuế quan sẽ giúp bù đắp chi phí ngân sách cho đợt gia hạn cắt giảm thuế mà Quốc hội thông qua hồi tháng 6, đồng thời nhấn mạnh các cam kết đầu tư mới từ doanh nghiệp và chính phủ nước ngoài sẽ tạo thêm việc làm cho người Mỹ.

Việc nhiều quốc gia, bao gồm EU và Nhật Bản, chấp nhận thỏa thuận sơ bộ và không đáp trả các mức thuế cao hơn từ Mỹ cũng giúp chính quyền ông Trump thêm phần tự tin vào chiến lược hiện tại.

Trong bài viết đăng trên New York Times ngày 7.8, Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer tuyên bố thuế quan của Tổng thống Trump đã mở ra một kỷ nguyên mới cho kinh tế toàn cầu chỉ sau vài tháng. Theo ông, hệ thống Bretton Woods trước đây đang được thay thế bằng “hệ thống Turnberry”, đặt theo tên sân golf của ông Trump tại Scotland, nơi Mỹ và EU công bố thỏa thuận tái thiết quan hệ thương mại vào cuối tháng 7.

“Hệ thống mới dựa trên một nguyên tắc đơn giản,” Greer viết. “Tổng thống Trump có sự nhìn nhận độc đáo rằng đặc quyền được bán hàng vào thị trường tiêu dùng hấp dẫn nhất thế giới là một củ cà rốt cực lớn. Và thuế quan là cây gậy đáng gờm.”

Các mức thuế mới đối với gần như toàn bộ đối tác thương mại của Mỹ bắt đầu có hiệu lực ngay sau nửa đêm ngày 7.8 theo giờ New York. Điều này đưa thuế quan của nền kinh tế lớn nhất thế giới lên mức cao nhất kể từ đạo luật Smoot-Hawley năm 1930, đạo luật từng góp phần khiến cuộc Đại Suy thoái trầm trọng thêm.

Theo ước tính của Bloomberg Economics, loạt biện pháp của ông Trump sẽ khiến thuế suất trung bình của Mỹ tăng lên 15,2%, so với mức 2,3% của năm ngoái. Hệ quả là GPD toàn cầu sẽ thấp hơn 2.000 tỉ USD vào cuối năm 2027 so với kịch bản không áp thuế.

Trong thỏa thuận đình chiến thương mại với Trung Quốc, Mỹ áp thuế 30% với hàng hóa Trung Quốc. Hàng nhập từ Anh và Singapore chịu mức thuế thấp nhất, ở mức 10%, trong khi hàng từ EU và Nhật Bản chịu thuế 15%. Hàng hóa Thụy Sĩ bị áp mức 39%, còn Ấn Độ, quốc gia bị ông Trump chỉ trích vì mua dầu từ Nga, có thể đối mặt với mức thuế bổ sung 25% từ ngày 27.8. Nếu được áp dụng, tổng mức thuế với Ấn Độ sẽ lên đến 50%, khiến phần lớn hàng xuất khẩu của nước này sang Mỹ mất tính cạnh tranh. Hàng hóa từ Brazil cũng chịu mức thuế cao tới 50%.

Tuy nhiên, tình hình không hoàn toàn đơn giản như vậy. Bên cạnh việc dựng nên một bức tường thuế quan độc nhất vô nhị trong lịch sử, ông Trump cũng mở ra một số “cánh cửa miễn thuế”. Theo phân tích của Bloomberg News, tính đến ngày 7.8, chính quyền ông Trump đã miễn thuế cho hơn 1.000 tỉ USD hàng hóa, tương đương hơn một phần ba tổng kim ngạch nhập khẩu của Mỹ trong năm 2024. Con số này có thể còn tăng, khi hệ thống xét miễn thuế thiếu minh bạch dành cho một số ngành và tập đoàn lớn của Mỹ bắt đầu có hiệu lực.

Nhiều câu hỏi vẫn còn bị bỏ ngỏ liên quan đến các đợt áp thuế tiếp theo và tính khả thi của các thỏa thuận sơ bộ mà ông Trump công bố với một số đối tác thương mại. Tuy nhiên, có một điều đã rõ ràng: Chính sách thuế quan của ông Trump sẽ tạo ra ít người thắng và rất nhiều người thua.

Dưới đây là tình hình hiện tại.

Mỹ đang áp mức thuế mới nào?

Tổng thống Donald Trump đã áp thuế lên hầu hết quốc gia có quan hệ thương mại với Mỹ, đồng thời ban hành các mức thuế riêng biệt cho từng ngành cụ thể. Các biện pháp thuế hiện tại bao gồm:

- Phụ thu tích lũy ít nhất 30% đối với nhiều mặt hàng từ Trung Quốc, với một số ngoại lệ quan trọng. Mức này đã giảm so với mức đỉnh 145% vào tháng 4 khi hai bên liên tục trả đũa lẫn nhau. Thỏa thuận hạ nhiệt mà Mỹ và Trung Quốc đạt được giữa tháng 5 sẽ hết hiệu lực vào ngày 12.8.

- Thuế cơ bản tối thiểu 10% với các mặt hàng nhập khẩu khác, trừ một số ngoại lệ. Hàng hóa từ các nước có thặng dư thương mại lớn nhất với Mỹ bị áp thuế “đối ứng” từ 10% đến 41%, phần lớn có hiệu lực từ ngày 7.8.

- Hàng hóa từ Canada và Mexico không thuộc hiệp định thương mại USMCA phải chịu thuế lần lượt 35% và 25%. Năng lượng nhập khẩu từ Canada bị đánh thuế 10%.

- Hàng hóa từ EU, Nhật Bản và Hàn Quốc bị áp thuế 15% theo các thỏa thuận khung được ông Trump công bố. Riêng EU được miễn thuế đối với máy bay, linh kiện máy bay, một số dược phẩm và hóa chất cụ thể.

- Thuế bổ sung 40% đối với hàng hóa bị xác định “trung chuyển”, tức hàng được vận chuyển qua nước thứ ba để tránh thuế cao. Tuy nhiên, chính quyền ông Trump chưa công bố quy tắc xuất xứ được dùng để xác định hành vi này.

- Thuế nhập khẩu kim loại công nghiệp: 50% đối với thép và nhôm, 50% với sản phẩm đồng bán thành phẩm như ống và dây dẫn, cùng sản phẩm dẫn xuất như linh kiện điện tử.

- Thuế 25% đối với ô tô nguyên chiếc nhập khẩu, trừ một số ngoại lệ với xe từ Canada và Mexico. Thuế 25% đối với linh kiện ô tô sẽ được triển khai theo lộ trình hai năm, nhưng các linh kiện đáp ứng yêu cầu USMCA được miễn. Xe từ Nhật Bản, Hàn Quốc và EU bị áp mức thấp hơn là 15% theo thỏa thuận thương mại.

- Chính sách miễn thuế “de minimis” với các bưu kiện nhỏ trị giá dưới 800 USD sẽ chấm dứt với tất cả đối tác thương mại từ ngày 29.8. Cơ chế này đã bị chấm dứt trước đó đối với hàng hóa từ Trung Quốc và Hong Kong.

Quốc gia nào chịu thiệt hại lớn nhất?

Ấn Độ có thể là quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất. Mức thuế “đối ứng” 25% mà Mỹ áp lên hàng hóa từ Ấn Độ cao hơn so với các mức mà ông Trump đã thỏa thuận với một số nước Đông Nam Á, những đối thủ cạnh tranh trực tiếp của Ấn Độ trong cuộc đua thay thế Trung Quốc trong chuỗi cung ứng vào Mỹ. Các cuộc đàm phán vẫn đang diễn ra.

Cụ thể, hàng hóa từ Indonesia bị áp thuế 19%, còn Việt Nam là 20%. Ngoài ra, ông Trump còn đe dọa áp thêm thuế để trừng phạt Ấn Độ vì nhập khẩu dầu từ Nga. Nếu mức thuế bổ sung này được thực thi vào cuối tháng 8, xuất khẩu của Ấn Độ sang Mỹ có thể giảm tới 60%, kéo GDP nước này giảm 0,9%, theo ước tính của Bloomberg Economics.

Trước đó, chính quyền ông Biden từng coi Ấn Độ là đối tác “chuyển dịch chuỗi cung ứng thân thiện” quan trọng của Mỹ. Trong vài năm gần đây, quốc gia Nam Á này ngày càng đóng vai trò địa chiến lược lớn trong chính sách đối ngoại của Washington và cũng là thành viên nhóm Bộ Tứ (Quad), cùng Mỹ, Nhật Bản và Úc.

Tình cảnh của Thụy Sĩ cũng tương tự. Ông Trump áp thuế 39% lên hàng hóa từ quốc gia này, bao gồm đồng hồ và sôcôla. Tuy nhiên, các mặt hàng trọng yếu như dược phẩm và vàng lại được miễn thuế. Trong khi đó, hàng hóa từ các nước láng giềng thuộc EU chỉ phải chịu thuế cơ bản 15%.

Ai đang hưởng lợi từ thuế quan của ông Trump?

Những bên hưởng lợi lớn nhất hiện nay là các doanh nghiệp được miễn thuế. Sắc lệnh hành pháp ngày 2.4, văn bản khởi đầu cho loạt thuế dựa theo quốc gia, đi kèm một phụ lục dài 37 trang với hơn 1.000 mã hàng hóa được miễn thuế. Dù nhiều trường hợp chỉ được miễn tạm thời, đây vẫn là lợi thế đáng kể cho doanh nghiệp. Một số tập đoàn lớn như Apple đang nỗ lực đàm phán để được kéo dài quyền miễn trừ này.

Ngày 11.4, ông Trump bổ sung điện thoại thông minh, máy tính xách tay và thiết bị công nghệ tiêu dùng vào danh sách miễn thuế. Nhờ đó, iPhone và các sản phẩm khác của Apple tránh được loạt thuế mới. Đến ngày 6.8, giám đốc điều hành Apple Tim Cook cùng ông Trump xuất hiện tại Phòng Bầu Dục để công bố kế hoạch đầu tư thêm 600 tỉ USD tại Mỹ trong bốn năm tới. Đổi lại, Apple không chỉ được miễn các mức thuế đã ban hành mà còn được loại khỏi danh sách thuế sắp áp với chip và sản phẩm chứa chip.

Theo phân tích mới của Bloomberg, trong hai tháng sau khi ông Trump công bố chính sách thuế ngày 2.4, các công ty được miễn thuế đã tiết kiệm tới 19 tỉ USD. Riêng ngành công nghệ, trong đó có Samsung Electronics của Hàn Quốc, đã tránh được hơn 7 tỉ USD tiền thuế, theo dữ liệu thương mại chính thức.

Trung Quốc là bên thắng hay thua?

Người thắng sau cùng có thể là Trung Quốc. Dù xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ giảm mạnh, nhiều dấu hiệu cho thấy quốc gia này đang tìm được thị trường thay thế. Về dài hạn, chính sách quyết liệt của Mỹ có thể khiến các nước khác nghiêng về Trung Quốc vì xem Bắc Kinh là đối tác kinh tế ổn định hơn.

Việc ông Trump dựng lên hàng rào thuế quan quanh nước Mỹ có thể khiến nền kinh tế lớn nhất thế giới trở thành “hòn đảo bảo hộ”, đồng thời tạo điều kiện để hàng hóa Trung Quốc thâm nhập các thị trường mới. Dù mục tiêu của ông Trump là thúc đẩy sản xuất trong nước, chính sách này có thể khiến chi phí đầu vào tăng cao và làm cho các nhà máy Mỹ kém cạnh tranh hơn trên thị trường quốc tế.

Không chỉ vậy, ông Trump còn khiến các khách hàng quốc tế của Mỹ bất mãn, từ Canada, nơi xuất hiện làn sóng tẩy chay hàng hóa Mỹ, đến Ấn Độ, nơi giới chính trị giận dữ vì Mỹ muốn ép nước này ngừng mua dầu giá rẻ từ Nga.

“Chiến lược mà chúng ta đang theo đuổi thực sự có một người chiến thắng. Tên ông ấy là Tập Cận Bình,” cựu Bộ trưởng Tài chính Lawrence Summers, hiện là cộng tác viên của Bloomberg TV, nhận định.

Chính sách thuế quan của ông Trump sẽ ảnh hưởng thế nào đến kinh tế Mỹ?

Đánh giá tác động của thuế quan đến nền kinh tế không hề đơn giản. Về lý thuyết, thuế có thể thúc đẩy việc làm trong các ngành được bảo hộ nhờ dòng vốn đầu tư mới, khi doanh nghiệp chuyển nhà máy vào nước áp thuế để né rào cản. Tuy nhiên, điều này thường đi kèm tình trạng mất việc ở các lĩnh vực khác vì chi phí đầu vào nhập khẩu tăng và sản phẩm thay thế trong nước trở nên đắt đỏ hơn.

Các nhà kinh tế cũng nhấn mạnh yếu tố bất định xoay quanh việc triển khai và thời điểm áp thuế. Khi chưa rõ ràng, cả doanh nghiệp lẫn người tiêu dùng đều có xu hướng trì hoãn các quyết định lớn như đầu tư xây dựng nhà máy hay mua sắm thiết bị. Hơn một nửa hàng nhập khẩu của Mỹ là linh kiện và nguyên liệu phục vụ sản xuất trong nước.

Ông Trump đặt mục tiêu khôi phục ngành công nghiệp Mỹ. Tuy đã có một số công bố về các khoản đầu tư quy mô lớn, nhưng vẫn chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy chính sách này giúp tạo thêm việc làm. Kể từ khi ông công bố gói thuế mới hồi tháng 4, nước Mỹ đã mất 37.000 việc làm trong ngành sản xuất.

Quy mô lớn của chính sách thuế cũng làm dấy lên lo ngại về lạm phát và nguy cơ suy thoái. Dự báo tăng trưởng phần nào cải thiện kể từ sau biến động tài chính do thông báo áp thuế, và thỏa thuận tạm thời với Trung Quốc cũng góp phần hạ nhiệt căng thẳng. Tuy nhiên, tăng trưởng kinh tế Mỹ vẫn chịu áp lực khi mức thuế nhập khẩu hiện cao gấp sáu lần so với thời điểm ông Trump bắt đầu nhiệm kỳ hai.

Một số dấu hiệu tiêu cực đã xuất hiện. Dữ liệu GDP quý II cho thấy đầu tư đang chậm lại. Báo cáo việc làm tháng 7 phản ánh thị trường lao động suy yếu.

Một mô hình do Fed xây dựng năm 2018 cho thấy: cứ mỗi điểm phần trăm tăng trong thuế nhập khẩu sẽ khiến GDP giảm 0,14% và giá cả tăng 0,09%. Theo mô hình này, Bloomberg Economics ước tính đợt tăng thuế ngày 7.8 có thể khiến GDP Mỹ giảm 1,8% và lạm phát tăng 1,1% trong vòng hai đến ba năm tới.

Ai đang phải trả những khoản thuế này?

Ông Trump ca ngợi khoản thu ngân sách 30 tỉ USD mỗi tháng từ thuế quan là nguồn thu bất ngờ cho nước Mỹ. Tuy nhiên, về pháp lý, thuế nhập khẩu là một loại thuế do doanh nghiệp nhập khẩu Mỹ (hoặc đại lý trung gian) chi trả.

Nghiên cứu cho thấy phần lớn chi phí thuế được chuyển sang người tiêu dùng thông qua việc tăng giá sản phẩm. Tuy nhiên, các doanh nghiệp nhập khẩu cũng có thể thương lượng lại với nhà cung cấp nước ngoài để chia sẻ một phần gánh nặng.

Tác động tài chính đối với doanh nghiệp đã rõ rệt hơn. General Motors báo lỗ 1,1 tỉ USD trong quý gần nhất do ảnh hưởng từ thuế quan. Ford Motor dự báo thiệt hại năm nay lên tới 2 tỉ USD. Toyota Motor ước tính ảnh hưởng thuế có thể làm giảm lợi nhuận hàng năm tới 10 tỉ USD.

Chính quyền ông Trump cho rằng về lâu dài, các nhà xuất khẩu nước ngoài sẽ là bên gánh chịu thực sự vì họ buộc phải hạ giá bán và điều chỉnh tỉ giá. Tuy nhiên, đến nay vẫn chưa có dấu hiệu rõ ràng cho thấy điều đó đang xảy ra, và giá nhập khẩu vẫn chưa có thay đổi đáng kể.

Bước đi tiếp theo là gì?

Ngày 6.8, ông Trump tuyên bố sẽ áp thêm thuế lên dược phẩm và chip bán dẫn trong tuần tới. Ông từng đề cập khả năng đánh thuế 250% với thuốc nhập khẩu và 100% với chip, dù cũng nói rằng sẽ có các ngoại lệ.

Nếu xét theo thỏa thuận với EU, thuốc phổ thông có thể được miễn thuế. Ông Trump cũng khẳng định Apple và các công ty cam kết mở rộng sản xuất tại Mỹ sẽ không bị áp thuế với chip.

Ngoài ra, ông đã chỉ đạo điều tra việc nhập khẩu khoáng sản chiến lược, thiết bị bay không người lái, máy bay thương mại, xe tải và gỗ xẻ. Mỗi cuộc điều tra có thể dẫn đến đợt thuế mới.

Khả năng có thêm thỏa thuận thương mại cũng được tính đến. Dù Thụy Sĩ hiện vẫn chưa được giảm thuế 39%, nước này có thể đàm phán trong tương lai. Tương tự, lời đe dọa đánh thuế 25% vào Ấn Độ vì mua dầu Nga có thể thúc đẩy hai bên tiến tới một thỏa thuận gần hoàn tất.

Yếu tố then chốt quyết định hướng đi tiếp theo của các cuộc chiến thương mại là tình hình kinh tế và thị trường tài chính Mỹ. Một số chiến lược gia Phố Wall đã cảnh báo khả năng thị trường chứng khoán sẽ điều chỉnh mạnh sau khi chạm đỉnh kỷ lục.

Chiến dịch định hình lại kinh tế toàn cầu của Tổng thống Donald Trump đang tiến triển nhanh chóng. Nhưng khi các hệ quả thực sự bắt đầu hiện rõ, ngay cả ông Trump cũng có thể phải tính lại đường đi nước bước.