Những ai sống ở Hà Nội những ngày này đang trải qua cảm giác quen mà lạ: Buổi sáng bước ra đường, thành phố vẫn đông đúc, nhịp sống vẫn hối hả, nhưng phía trước là một lớp sương mờ đục. Nó đủ dày để mỗi lần nhìn lại, ta phải tự hỏi: Mình đang hít thở gì mỗi ngày?

Theo dữ liệu IQAir, năm 2024, Việt Nam xếp 23/138 quốc gia về ô nhiễm không khí, với nồng độ bụi mịn PM2.5 trung bình 28,67 µg/m³, cao gấp 5,7 lần giá trị hướng dẫn trung bình năm của WHO. TS Hoàng Dương Tùng, chủ tịch mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, từng ví von rằng Hà Nội nay không chỉ có bốn mùa xuân, hạ, thu, đông, mà còn thêm một “mùa ô nhiễm”.

Đáng chú ý, báo cáo Chất lượng không khí thế giới năm 2024 của IQAir còn chỉ ra Hà Nội đã lọt top 7 thành phố có nồng độ bụi mịn PM2.5 cao nhất trong năm qua. 

Những con số này không chỉ dừng lại ở cảnh báo môi trường. Bụi mịn PM2.5 có thể xâm nhập sâu vào phổi và hệ tim mạch, làm tăng nguy cơ khó thở, nhiễm trùng hô hấp trong ngắn hạn và đột quỵ, bệnh tim, ung thư phổi trong dài hạn. Tác động ấy còn lan rộng ra toàn xã hội, tạo nên màn sương đè nặng lên nền kinh tế.

Theo nghiên cứu khoa học công bố tháng 12.2025 của Phòng thí nghiệm Trọng điểm Quốc gia về Điều khiển số và Kỹ thuật Hệ thống (Đại học Quốc gia TP.HCM), thiệt hại kinh tế do bụi mịn tại Hà Nội năm 2023 ước tính khoảng 86.664 tỉ đồng.

Khi đặt cạnh quy mô GRDP của Hà Nội năm 2024, đạt gần 59 tỉ USD, chi phí này tương đương xấp xỉ 6% giá trị kinh tế của thủ đô trong một năm. Dữ liệu cũng cho thấy thiệt hại không dàn đều theo thời gian. Quý I chiếm khoảng 37% tổng thiệt hại cả năm, với tháng 1 lên tới 17.824 tỉ đồng, cao hơn gần 2,5 lần mức trung bình tháng. 

Những năm gần đây, các điều chỉnh chính sách đã rõ nét hơn. Hà Nội từng ban hành Chỉ thị 19 giai đoạn 2019–2020, đẩy mạnh xóa than tổ ong và cấm đốt rơm rạ. Năm 2025, Chỉ thị 20 của Thủ tướng yêu cầu cấp bách kiểm soát nguồn ô nhiễm, đặc biệt là giao thông, thông qua kiểm kê khí thải, chuyển đổi sang xe điện và triển khai vùng phát thải thấp.

Xa hơn, kế hoạch Hành động quốc gia về quản lý chất lượng không khí giai đoạn 2026–2030, tầm nhìn 2045, đặt mục tiêu giảm đáng kể nồng độ bụi mịn tại các đô thị lớn và tăng số ngày có chất lượng không khí ở mức tốt và trung bình.

Ngân hàng Thế giới ước tính ô nhiễm không khí gây thiệt hại cho Việt Nam hơn 13 tỉ USD mỗi năm, tương đương khoảng 4% GDP, chưa tính chi phí làm sạch trong tương lai. Ở cấp đô thị, nghiên cứu của World Bank năm 2022 cho thấy chỉ khoảng 1/3 lượng PM2.5 ở Hà Nội đến từ các nguồn phát thải trong nội đô; phần còn lại xuất phát từ các tỉnh lân cận đồng bằng sông Hồng, nguồn xuyên biên giới và yếu tố tự nhiên. Điều đó lý giải vì sao Hà Nội dễ “mắc kẹt” trong vòng xoáy ô nhiễm, ngay cả khi thành phố siết chặt một số nguồn thải nội tại.

Nhìn sâu vào cấu trúc phát thải cho thấy ô nhiễm không khí không đến từ một nguồn duy nhất. Giao thông chỉ đóng góp khoảng 10–50% tùy thời kỳ; phát thải từ sinh hoạt dân cư như đun nấu bằng than, củi chiếm 15–20%; nông nghiệp, gồm đốt sinh khối và phát thải ammonia từ chăn nuôi, phân bón, chiếm 7–22%, còn công nghiệp trong khoảng 6–19%.

Điều đó đồng nghĩa, giải quyết ô nhiễm không thể chỉ trông chờ vào chính sách. Chính phủ có vai trò thiết kế khung pháp lý và hạ tầng, nhưng doanh nghiệp liên quan mức phát thải trong sản xuất, còn người dân ảnh hưởng trực tiếp qua thói quen tiêu dùng, đi lại và sinh hoạt. Khi mỗi mắt xích không thay đổi, nỗ lực ở phần còn lại sẽ khó tạo ra khác biệt đủ lớn.