Cảm hứng cho câu chuyện tuần này bắt đầu từ một trải nghiệm rất đời thường. Tuần trước tôi đã đặt một bộ đồ chơi xếp hình trên Amazon làm quà Giáng sinh cho cháu mình ở Mỹ. Và ngạc nhiên thay khi cô bé mở hộp trên cuộc gọi video cùng tôi, dòng chữ “Made in Vietnam” hiện ra. Năm ngoái, cũng là món đồ chơi ấy, cùng thương hiệu, nhưng xuất xứ là Trung Quốc. 

Trên thực tế, có thể không chỉ cháu tôi, mà nhiều đứa trẻ khác tại Mỹ mùa Giáng sinh năm nay cũng đang cầm trên tay những món quà đến từ Việt Nam. Dữ liệu thương mại của Bloomberg cho thấy xuất khẩu đồ chơi và dụng cụ thể thao của Việt Nam sang Mỹ đang bước vào giai đoạn tăng trưởng nhanh nhất kể từ năm 2023: Kim ngạch tăng tốc liên tục từ tháng 5 đến tháng 8, lần lượt vượt mốc 500 triệu USD và đạt trên 760 triệu USD vào tháng 8.2025. Dù vẫn giữ vị trí á quân, nhưng khoảng cách giữa Việt Nam với quán quân Trung Quốc đang dần được thu hẹp.

Xét về quy mô tuyệt đối, Trung Quốc vẫn là nhà xuất khẩu lớn nhất trong nhóm mặt hàng này vào Mỹ, với giá trị hàng tháng thường đạt hàng tỷ USD. Tuy vậy sang tháng 4.2025 - khi Mỹ tuyên bố thuế đối ứng - kim ngạch từ Trung Quốc giảm mạnh so với các tháng đầu năm, phản ánh sự gián đoạn tức thời của chuỗi cung ứng và quá trình tái cơ cấu đơn hàng.

Một điểm cần lưu ý là chu kỳ tích trữ hàng cho mùa mua sắm cuối năm thường bắt đầu từ cuối mùa hè, đẩy kim ngạch tăng mạnh trong giai đoạn tháng 8-11. Nhưng điểm khác biệt của năm 2025 nằm ở chỗ Việt Nam bước vào mùa cao điểm với mặt bằng xuất khẩu cao hơn hẳn các năm trước. Đồ thị vì thế gợi ý một sự dịch chuyển mang tính cấu trúc, thay vì chỉ là hiệu ứng mùa vụ ngắn hạn.

Động lực cho thay đổi này đến từ chính thị trường Mỹ. Ngay sau khi thuế đối ứng được công bố, khảo sát của Hiệp hội đồ chơi (The Toy Association) thực hiện với 410 doanh nghiệp thành viên cho thấy áp lực lan rộng trong ngành đồ chơi Mỹ. Mức thuế lên tới 145% với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc được mô tả là đang “làm tê liệt” chuỗi cung ứng vốn phụ thuộc lớn vào châu Á. Hệ quả thể hiện rõ trong hành vi đơn hàng: 81% doanh nghiệp nhỏ và 87% doanh nghiệp quy mô trung bình trì hoãn đặt hàng, 64% doanh nghiệp nhỏ và 80% doanh nghiệp trung bình đã bắt đầu hủy đơn.

Với Việt Nam, Mỹ không chỉ là một thị trường lớn mà là thị trường mang tính quyết định. Dữ liệu từ Tổng cục Hải quan Việt Nam cho thấy trong tháng 11.2025, Mỹ chiếm tới 67,6% tổng kim ngạch xuất khẩu đồ chơi và dụng cụ thể thao của Việt Nam.

Nhưng ngay cả khi đơn hàng dịch chuyển, giới hạn về quy mô vẫn là thách thức. Theo công ty tư vấn chuỗi cung ứng CEL Consulting, trong khi Trung Quốc có khoảng 10.000 nhà sản xuất đồ chơi, Việt Nam chỉ có xấp xỉ 100 nhà máy đủ năng lực sản xuất hàng xuất khẩu. Quy mô nhỏ đồng nghĩa với mức độ cạnh tranh thấp hơn để kéo giá xuống, trong bối cảnh biên lợi nhuận của ngành đồ chơi thường chỉ ở mức một chữ số.

Dưới góc nhìn ấy, món đồ chơi nhỏ trong hộp quà Giáng sinh bỗng mang thêm một tầng ý nghĩa. Nó không chỉ là món quà của mùa lễ, mà là lát cắt của một chuỗi cung ứng đang dịch chuyển, nơi Việt Nam bước vào vai trò mới giữa những xô lệch của thương mại toàn cầu. Nhưng con đường phía trước không chỉ toàn ánh đèn lễ hội: Để những dòng chữ “Made in Vietnam” xuất hiện ngày càng nhiều trên kệ hàng Mỹ, chuỗi cung ứng trong nước sẽ phải lớn hơn, sâu hơn và bền bỉ hơn, từ năng lực sản xuất, quy mô nhà máy đến khả năng chịu đựng những cú sốc tiếp theo. 

Câu chuyện đồ chơi vì thế chưa khép lại. Nó mới chỉ mở ra chương đầu cho tương lai của chuỗi cung ứng Việt Nam trong một thế giới thương chiến còn nhiều biến động.